मार्थाको मायामा अल्झिएको नन्दिताको सम्झौता
एकोहोरो हेर्दै त्यसै रमाउने उमेरकी आफ्नी सानी छोरीलाई खेलाउँदै मार्था गुनगुनाउन थाल्छिन्, ‘…मै छोरी सुन्दरी, कसरी भरुँ पानी…!’, आफ्नी विदेशी श्रीमतीको अबोधपन र लोग्नेको भाषा सिक्न खोज्ने उनको प्रयत्नलाई प्राकृतिक रूपमा स्वीकार्दै ४५ वर्षीय राघव क्षेत्री त्यसै मुस्कुराउँछन् र समयको रङ्गीन कलेबरमा अनायसै हात परेको जीवनको नयाँ अध्यायलाई समेट्न थाल्छन् । जीवनमा समयहरू एकप्रकारले महत्त्वपूर्ण रहेको अनुभूतिका साथ हरेक पलको उत्तम उपयोग गर्ने आफ्नो प्रण रहेको बताउँदा त्यसमाथि सहमत हुनलाई आग्रह गरेको भावमा सोफामा लम्पसारिएका राघवलाई हेर्छिन् मार्था । ‘मेरो विचारमा वास्तवमा हात पर्ने अवधि नै जीवन हो’ भन्दै बिस्तारै मायाले प्याट्ट मार्थाको गोह्रो गालामा हिर्काउँछन्, लन्डनस्थित क्याम्डेनटाउको आफ्नो अपार्टमेन्टमा । त्यसको सात हजार तीन सय चालीस किलोमिटर पर, काठमाडौंस्थित जोरपाटीमा रहेको एक बुटिक सपभित्र प्लास्टिकको झोलामा बिहानको खाजा बोकेर १७ वर्षीया करिश्मा पस्दै गर्दा ४३ वर्षीया आमा नन्दिता क्षेत्री नजिकैको टेबुललाई खाली पार्न थाल्छिन् । सानै उमेरमा पनि दोब्बर जिम्मेवारी लिँदै आएकी छोरीको परिपक्वताले कहिलेकाहीँ आमा नन्दितालाई निक्कै नै उदासीन बनाउँछ । छोरीको उमेरजन्य पनलाई मास्न बाध्य हुनुपरेकोमा एक अभिभावकको रूपमा आफू असफल भएकी नन्दिता बारम्बार सोच्ने गर्छिन्, ‘..सम्झौताको अर्को नाम नै जीवन रहेछ,’ आईडीडी कलमा केही पल संवेदनशील बनिन् नन्दिता ।
माथिका दुई परिस्थिति या परिवेशलाई जोड्ने समयको सुरुवात एघार वर्षअगाडि अर्थात् १ जुन, २००१ काठमाडौंबाट भएको हो । राघव क्षेत्री लाजिम्पाटस्थित एक निजी कम्पनीमा सधैंजसो सखारै पुगेका थिए । जीवनमा वैवाहिक जीवन एक आमनेपाली परिवारसरह नै सामान्य रूपमा चलेको थियो । राम्रो योग्यता र कडा परिश्रमले पनि राघवको परिवारलाई सन्तोषजनक किसिमले चलाउन नसकेको उनले तब पनि सकारेकै थिए तर नेपालका लागि आम हुँदाहुँदै पनि केही गर्ने धोको उनको मनबाट हराएको थिएन । स्वर्गीय बाबुको जस्तो नाम छोडेर जान नसक्ने लागे तापनि विभिन्न प्रकारले आफ्नो नामलाई चम्काउनतर्फ उनी अग्रसर भइरहेका थिए । जीवनमा सफलतालाई बुझ्ने र त्यसरी परिभाषित गर्ने आआफ्नै शैली हुन्छ भन्ने बुझ्दै राघव आफ्नो प्रकारको परिभाषाले आफ्नो जीवन र्सार्थक बनाउने प्रयत्नमा लाग्दै गर्दा सो दिन अर्थात् २००१ को जुन १ तारिख, एउटा कम्पनको रूपमा उनीलगायत तत्कालीन हजारौँ होनहार युवाको हृदयमा परेको थियो । पत्याउनै नसकिने गरेर तत्कालीन राजपरिवारको समूल परिवारको हत्या भएको थियो । काठमाडौं नै शून्यप्रायः भएको थियो भने मुलुकका लागि केही गरी बाबुको जस्तै नाम चम्काउने प्रण गरेका राघवको विश्वास एक्कासि छिन्नभिन्न हुन पुगेको थियो ।
तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालालगायत उनको सरकारले तत्कालीन समयको अत्यधिक कालो उक्त दिन र उक्त घटनालाई रहस्यपूर्ण घटनाको रूपमा संसारमा चिनाउनबाहेक केही गर्न सकेनन् । परापूर्वको कोतपर्वको व्याख्या आउँदा, सो बेलाका आमजनता कति निरीह रहेछन् भन्ने सोच्ने एकप्रकारले विकसित भइसकेको मान्ने आमजनता पनि कालान्तरमा उस्तै तोपपर्वताकाका जनतासरह भेडा मात्रै लाग्ने गरी आगामी दरसन्तानका मनमा पर्ने इतिहासको रूपमा आबद्ध भएका थिए सो घडीपर्यन्त । राघव भन्छन् मलाई लाग्थ्यो, अब केही हुन्छ, तहल्का मच्चिन्छ, देश छिन्नभिन्न हुन्छ, माओवादीको राज यत्रतत्र हुन्छ, त्योभन्दा अगाडि जनता स्वःस्फुर्त रूपमा आन्दोलित हुन्छन् । तर, सामान्य प्रतिक्रियाबाहेक केही भएन अनि त्यो केही विशेष होला कि भन्दै नभइरहेको अवस्था यत्तिको कष्टकर थियो कि मैले र मेरा धेरै जमातका साथीहरूले सजिलै पचाउन सकेनौँ अनि जीवनलाई नयाँ किसिमले सोँच्न थाल्यौँ ।’ खासगरी आफूलगायत आफ्नो एक समूल परिवारलाई आफू स्वयम्ले धान्नेहरूलाई हरेक अप्रासङ्गिक, अप्राकृतिक अनि अप्रत्यासित अवस्थाले एक्कासि पोल्ने गर्दछ । मुलुक तत्कालीन अवस्थामा माओवादी विद्रोहले गर्दा आततायी थियो । माओवादी अनि नेपाली सेनाको सङ्क्रमणमा युवामन अस्वस्थ बन्दै गएको त्यो त्यस्तो अवस्था थियो, जब शान्त जीवन अनि सम्पन्न जीवनको वहानामा हजारौँ युवाहरू मुलुकबाट निकास खोज्दै गरेका थिए । केही गर्ने प्रण गरेकै पलमा पनि पारिवारिक सहमतिमा पारिवारिक खुसीको लागि सयौँ युवाहरूसँगै २००१ कै सो घटनाउप्रान्तको अर्को महिना अर्थात् जुलाईमा राघव अमेरिका भासिन बाध्य भए । राघव सम्झन्छन्, ‘भविष्य तत्कालका लागि उज्ज्वल लाग्ने देखेको भए तापनि एक अति नै अनौठो पीडा यस्तरी छातीभित्र उब्जिन थालेको थियो कि परिवारलाई सदाकै लागि गुमाउँदै छु, उक्त यात्रा नै अन्तिम यात्रा हो कि जस्तो लागेको थियो ।’ जन्मेको ठाउँ, सपनाहरूका महलहरू सजाएको ठाउँ, माया गरेको र माया लगाएको ठाउँ, ठोक्कर लागेको अनि आफै आँसु पुछेको ठाउँ र साथमा आफ्नो परिवार अनि सानी छोरीलाई त्यो बेला छोडेर जाँदा, जुन बेला मुलुक जे पनि बन्न सक्थ्यो, कसको मन अस्थीर रहँदैनथ्यो र ?
‘सानी छोरीको भविष्यको चिन्ता, सन्त्रस्त तत्कालीन आफ्नो पारिवारिक यथार्थ, अनि आकाशजसरी दिनप्रतिदिन चुलिएको लाग्ने महँगी र अति नै अस्तव्यस्त तथा आक्रामक लाग्ने तत्कालीन सामाजिक परिवेशलाई पचाउन सकिएन, हुनसक्छ, त्यही परिवेशले हामीलाई खाएको होस् । हामी परिवारलाई केवल आफ्नै रहरको सानो पुलिन्दामा आफ्नै सामर्थ्यले बलियोसँग बाँध्न चाहन्थ्यौँ, त्यसैको प्रभावमा त्यसरी हामी आफ्नो वैवाहिक जीवन बिताउने प्रण सजिलैसँग गरेका थियौँ । जिन्दगीलाई सम्झौताको जलपले सिँगार्नैपर्ने रहेछ, मैले त्यो घडी बुझेको हुँ ।’ नन्दिता बितेका सम्झनाहरू खोतल्ने क्रममा निक्कै नै साहित्यिक बनेकी उनको गम्भीर तर वजनदार स्वरबाट सजिलै थाहा लाग्दथ्यो । आफ्नो पाटाको जीवनलाई रङ्गीन सम्झनाशील आँखाले हेरेर उनी सायद बताउँदै थिइन् । बितेको डेढ दशकले तत्कालीन नेपाललाई के र कस्तो स्वरूपमा लगेको छ, त्यो सर्वविदितै छ, तथापि आम तर योग्य नेपाली मानसिकतामा उक्त डेढ दशकले कस्तो प्रभाव पारेको छ त भन्ने सन्दर्भलाई हेर्ने सानो प्रयत्नस्वरूप यो रिपोर्ट तयार गरिँदै छ ।
एक स्पोन्सरको भरोसामा अमेरिका भित्रिएका राघव त्यहाँ पनि दुई महिनाले गर्दा ढिलो बन्न पुगे । विल क्लिन्टनले पास गराएका आप्रवासीसम्बन्धी एम्नेस्टीको म्याद सन् २००१ को अप्रिलबाट सकिएको थियो, जसले एक निश्चित समयसम्म अमेरिकी सरकारलाई कर तिरेर रहन पुगेका आप्रवासीहरूले ग्रिनकार्ड पाउने आधारको अन्त्य गरायो । त्यसपछि राघवलगायतका युवाहरू अर्को एम्नेस्टी नबनुन्जेलसम्म आफूहरू पर्खने भन्दै सोही अवस्थाको कागजमा हस्ताक्षर गर्न पुगेका थिए, जसलाई बुस प्रशासनले कहिल्यै गम्भीरताका साथ पुनरावलोकन गर्न आवश्यक देखेन र त्यसको आशामा रहेका अन्यजस्तै राघवको पनि आफ्नो भिसाको म्याद गुज्रेको थियो । त्यसलगत्तै आफूलाई शरणार्थीको क्याटागोरीमा दर्ता गराउन सफल भएको भए तापनि स्पोन्सर साहुको दयामा दश वर्ष, श्रीमती, छोरीलगायतका परिवारका सदस्यहरूको सम्झनामा साँझहरू रक्सीमय बनाएर बिताउन बाध्य भए । त्यहाँ पनि केही हुन्छ कि भन्ने आशामा रहँदारहँदै अनुहारभरि समयको क्रूर छाप तेज गतिमा बढ्दै गएको समयमा राघव जीवनमा भोग्न नपाएका हजारौँ पलहरूका लागि अग्रिम रूपमै शोक मनाउन थाल्दथे । एकपटकको जीवन त्यसरी अस्तव्यस्त होला भन्ने कलेज जीवनमा आफूले पटक्कै नसोचेको बताउने राघवले एकपछि अर्को गर्दै आफ्ना सपनाहरू भत्किरहेको बारम्बार महसुस गरेको बताउँछन् र उनलाई लाग्दछ, जस्तो भोग्यो त्यस्तै नै जीवन हो भने जीवन दिक्कलाग्दो रहेछ भन्ने उनको खोज हुनेछ । राष्ट्रियताको भावना तब प्रबल लाग्दछ, जब अन्य मुलुकमा आप्रवासी भई रहन बाध्य भइन्छ भनेर धेरै विद्वान्हरूले बारम्बार लेखेका, बोलेका छन् तर विदेशी मुलुक, खासगरी सम्पन्न विदेशी मुलुकमा रहने अनि भास्सिने प्रयत्नमा मानिस त्यही राष्ट्रियताको भावलाई तीर्ण अनि जीर्ण बनाउँछन् । नेपालमा राजा वीरेन्द्र परिवारको सर्वनास भएपछि समस्त राजनीतिमा पनि त्यसकै हाराहारीमा सर्वत्र विनासहरूको सुरुवात हुन थाल्यो । माओवादीहरूको दबाब तीव्र हुन थाल्यो भने मूलधारका मानिएका पार्टीहरूबीच राष्ट्रिय साझा महत्त्वमा पनि एकमत हुन सकेन । तर, त्यही अवस्थामा नै मूल राष्ट्रिय धारमा माओवादीको प्रवेश भयो । नेपालको तत्कालीन वा नेपालको आधारभूत व्यवस्थालाई कुनै पनि आधारमा नमान्ने माओवादी त्यही व्यवस्थाभित्र, त्यही व्यवस्थालाई आधार बनाएर आए पनि समस्त राजनीतिमा त्यसले अन्योल परिवेशबाहेक केही दिन सकेन । त्यसकै प्रतिफल हो तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्रले देशको बागडोर आफ्नो हातमा लिन सक्षम भए । तर, त्यसरी सजिलै शक्ति आफ्नो हातमा लिए तापनि गलत सहयोगीहरूको साथले गर्दा आफैं नै मूलधारबाट बाहिरिन उनी बाध्य भए । यसरी नेपाल विविध शैली र प्रयोगबाट परिवर्तित भइरहने अवस्थामा भने परिवारलगायत पारिवारिक जीवनमा स्थायित्व खोज्ने लाखौँ जनता विक्षिप्त भइरहेका थिए । त्यही बेलामा नेपालबाट विदेशमा लाखौँ नेपाली भ्ास्सिएका थिए । माओवादी कहरको क्रूर पञ्जाबाट फुत्केर आएको बहाना बनाउँदै नेपालीका भव्य व्यक्तित्वहरू विदेशी मुलुकमा शरणार्थी भएर भविष्यको जोहो गर्न लाग्दै गर्दा भने त्यही सङ्क्रमित नेपालमा त्यही सङ्क्रमित हालतमा रहँदै जिजीविषा धान्न आ-आफ्नो ल्याकतले मूलधारका नेपाली चलायमान भएका थिए । नन्दिताले पनि सानो बुटिक सप सुरु गरिन् । मानिस परिवेश र परिस्थितिजन्य बन्दो रहेछ, त्यस्तै नन्दिता आफू पनि बनेको बताउँछिन् । कहिलेकाहीँ हप्ताको एक या दुई दिन बडो डर र मुस्किलले दोकान खोले तापनि व्यापार शून्य भई गहनाहरू बेची भाडा तिर्नुपरेको बताउने नन्दिता जे र जस्तो अवस्था भए पनि त्यसको भरपूर सदुपयोग गर्न पछि नपरेकी बताउँछिन् । उनी सानी छोरीलाई बोकेर लाहुरेको घरघरमा पुगी तिनका श्रीमती तथा छोरीहरूलाई शृङ्गार गर्ने काम केही लामै समय गरेको घटना निकै रोचकताका साथ भन्छिन्- ‘कसैलाई समस्या र अभाव फालाफाल त कसैलाई साधन र स्रोत नै फालाफाल ! सानी छोरीका मनभरि जमेर रहेका रहरहरूलाई आमा भएको नाताले सजिलै बुझ्न सके तापनि विवश भई अबुझ बन्नुजस्तो पीडादायी, लोग्ने साथमा नहुँदाको अवस्था पनि लागेन ।’ राघवले अमेरिकामा दिनरात कम पारिश्रमिकमा पनि काम गरी अलिअलि पैसा नेपाल पठाउन थालेपछि भने नन्दितालाई ठूलै राहत मिलेको थियो । छोरीलाई राम्रो स्कुलमा त पढाउन सकिने भइयो भन्ने सन्तुष्टि उनलाई तत्काल महत्त्वपूर्ण लागेको थियो । यता नेपाली चाडपर्वहरू परिवारको सम्झनामा भक्कानिएर रक्सीमय बनाई बिताउनुबाहेक अन्य विकल्प आफूले देख्दै नदेखेको राघव भावुक हुँदै बताउँछन् भने आफ्नो लोग्नेको आवाजमा आएको परिवर्तन र भाषालाई बुझ्न कोसिस गर्दा नसकेपछि मार्था झर्किँदै सोध्छिन्, ‘तपाईंहरूले मेरोबारेमा कुरा गरेको त होइन ? अङ्ग्रेजीमा बोल्नुहोस्, तपाईंहरू दुइटै ।’ राघव त्यसपछि हाँसिदिन्छन् । लाग्थ्यो, हाँसो पनि खुलेर नआउने गरेर उनी सान्दर्भिक भइसकेका रहेछन् आफ्नो बितेका पलहरूको सम्झनासँग ।
माओवादीको संलग्नतामा र अगुवाइमा सरकार बनेको पनि यो दुईपटक हो । आततायी बनेर कहलिएका माओवादीहरूकै सरकार हुने बेलामा पनि नेपाली मूलधारको परिवेशमा भने सामाजिक स्थिरता आएको छैन । हरेक पार्टीहरूले आफ्नो पार्टीको स्वार्थका लागि मात्र सोच्ने र तदनुरूप लाग्ने भएकोले पनि मुलुकमा शान्ति अझै छाएको छैन । आफ्नो स्वार्थभन्दा माथि उठ्न नसकेका पार्टीहरूको तरङ्गबाट आम जनताका सोच पनि पृथक रहन सकेको छैन । त्यसरी लामो प्रहरसम्म अमेरिकामा ग्रिनकार्ड पाउने प्रलोभनमा वा आफ्नो शरणार्थी केसको सुनुवाइ सकारात्मक हुने आशामा बस्दाबस्दा राघव हतासिन थालेका अवस्थामा वार या पार हुने गरेर अर्को मौकाको ताकमा रहेको बताउने क्रममा उनी अगाडि भन्छन्, ‘जीवन जस्तो भोग्यो, त्यस्तै हो रहेछ । परिस्थिति भनेको हावा हो र त्यसैको वहावमा आफूलाई वहन दिनु नै आजको युगमा बुद्धिमानी हो भन्ने मेरो अनुभव रह्यो ।’ अमेरिकामा जम्न सकिने अवस्था नाजुक बन्दै गएकोले राघव यूके छिर्ने दाउमा रहन थाले, गत वर्ष अर्थात् २०११ को सन्दर्भ यो । त्यसका लागि एक यूकेवासी युवतीसँग हेलमेल बढाउन धेरै पहिलेदेखि नै थालिसकेका थिए । नन्दिता सम्झिन्छिन्, ‘कतिपटक उहाँलाई अब र्फकनुस् भने तापनि उहाँ भन्नुहुन्थ्यो, त्यतिका वर्ष बिताइसकेपछि पनि विदेशमा रहने जुगाड नगरी कसरी र्फकनू ?, त्यसै भएर पनि हुनसक्छ, मैले उहाँलाई उहाँले सोँचेजस्तो नगर्न कहिल्यै भनिनँ । वैवाहिक मूल्य र मान्यताहरू नै खल्बलिने गरेर गरिने उपायहरूमा म चुपचाप नै बसेँ र बसिरहेकी पनि छु । जिन्दगी भनेको सम्झौता रहेछ, त्यसैले भन्छु म अब । यत्तिका वर्ष छुट्टिएर बसिसकेपछि अब केही वर्ष किन नपर्खने भन्नेतिर लागेर उहाँलाई सघाएँ ।’ हो, नन्दिताको सहमतिपछि राघव मार्थासँग नजिकिएका थिए र त्यसलाई पक्का बनाउने क्रममा लागिपरे । अवसरहरूको खोजी गरिने प्रयत्नमा खासगरी विदेशी भूमिमा वैवाहिक मूल्य र मान्यताहरू अनि राष्ट्रियता तथा स्वाभिमान आदि गौण भएर रहने रहेछ भन्ने राघव सम्झन्छन् । आखिरत: मार्थालाई कानुनी रूपमा विवाह नै गरेर त्यसैको भरमा उनी यूकेमा स्थायी नागरिक भएर छिरेका छन् । यो विवाहलाई भने, नन्दिता सिर्फकागजी विवाह ठान्छिन्, अझै । विवाहलाई बाटो खुला गर्नका लागि उनले नै नेपालबाट आफ्नो र राघवको सम्बन्धविच्छेद भएको कागज बनाएर पठाएकी थिइन् । उनलाई लाग्छ- विदेशीहरू नेपालीजस्तो वैवाहिक सम्बन्धमा त्यसरी गम्भीर हुँदैनन् र त्यहाँबाट सम्बन्ध टुटेपछि राघव मुक्त हुनेछन् । विश्वासले नै सृष्टिलाई धानेको हुन्छ तर विश्वासमा कति धर्ैय रहन्छ भन्ने त व्यक्तिगत क्षमताको कुरा पनि हो । राघवले पनि त्यस्तै सोच्दासोच्दै वा विश्वास राख्दाराख्दै मार्था गर्भवती भएकी थिइन् र अहिले त एक सानी मायालाग्दी छोरीकी आमा बनिसकेकी छिन् । जुन सम्बन्ध अब यस्तो पक्का अनि जेलिँदो डोरीजस्तै बनेको छ कि राघवले दिनप्रतिदिन जेलिनुबाहेक अन्य केही गर्न सकेका छैनन् । ‘उपायहरूको अभावमा जीवनलाई जसरी चल्छ, चलाउनुबाहेक अन्य योजनाहरू बनाउन म असफल भएँ ।’ यो उनको वास्तविक तथा यथार्थिक निचोड थियो ।गत २००९-१० मा नेपाल राष्ट्र बैंकले निकालेको एक तथ्याङ्कअनुसार विदेशबाट लगभग सर्त्ताईस लाख सङ्ख्यामा रहेका नेपालीले आफ्ना परिवारहरूलाई २३१.७३ विलियन नेपाली रुपैयाँ पठाएका थिए र त्यो क्रम झन् बढ्दो छ । गत साल अर्थमन्त्री भरतमोहन अधिकारीले ३८४.९० विलियन नेपाली रुपैयाँको बजेट सार्वजनिक गरेका थिए । नेपाल सरकारले करबापत असुल गरेको रकमले उक्त बजेटमा ६३ प्रतिशतले आफ्नो स्थान ओगटेको थियो भनिएको छ । विदेशी अनुदान १८ प्रतिशत, विदेशी ऋण ६ प्रतिशतसहित आन्तरिक स्रोतबाट उठाइएको ऋण १० प्रतिशत पनि सोहीभित्र परेको भनिएको सो बजेटमा रेमिट्यान्सको भाग कति थियो भन्ने सहजै अनुमान लगाउन सकिन्छ । अहिलेको परिवेशमा कैयन विदेशी मुलुकमा श्रमशक्तिको रूपमा आफ्ना नागरिक उपलब्ध गराउने मुलुकमध्ये नेपाल मुख्य देशको लहरमा पर्न आएको छ । तब पनि नेपालमा सो विषयमा सही र प्रभावकारी नीतिको तर्जुमा गरिएको छैन । दूतावासको अभावमा अनि सशक्त नियमको अभावमा लाखौँ नेपाली विदेशीभूमिमा शोषित भइरहेको अवस्था एकातिर छ भने इन्टेलेक्च्युअल प्रपर्टर्ीीानेर अवसर प्रदान गरिनुपर्ने ल्याकतमा रहेका अन्य हजारौँ-हजार विदेशी भूमिमा हराउन पुगेका छन् । त्यसले नेपालको समूल विकासमा कत्तिको नोक्सानी गरेको छ भनेर गम्भीरताका साथ खोजबिन पनि गरिएको छैन । प्रधानमन्त्री डा. बाबुराम भट्टराईले अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा उपलब्ध गराइने नेपाली श्रमहरूको सही व्यवस्थापन हुनुपर्ने र त्यसलाई आधिकारिक रूपमा सरकारीस्तरबाट अवलोकन गर्नुपर्ने आवश्यकतालाई आफ्नो सरकारले गम्भीरताका साथ लिएको बताए तापनि आजसम्म सोसम्बन्धी कुनै ठोस कदम चालिएको छैन । कुनै पनि होनहार नेपालीको मुलुकबाट हुने पलायनतालाई सङ्ख्याको हिसाबबाट हेरिनुहुँदैन । त्यसले र त्यसको लहरले कालान्तरमा पर्ने राष्ट्रिय नोक्सानीको महत्त्वउपर सरकार सम्वेदनशील हुनुपर्छ । राघवजस्ता योग्य व्यक्तित्वको पलायन सङ्क्रामक हालतमा रहेको मुलुकबाट हुँदै जाने हो भने, ६०१ जनाजस्ता बाहुबल या यस्तैयस्तै अनेक तिकडम जालझेल र कुटिलताका आधारमा सदनमा भित्रिएका नीतिनिर्माताहरूबाट बन्ने नीतिनियमहरूले देशको भविष्य कस्तो देखिएला भनेर आरामैसँग कल्पना गर्न सकिन्छ । त्यही ६०१ जनाको लहरबाट उठेर मन्त्रीसम्म बनाइएका व्यक्तिबाट आठ सयवटा जिल्लाको परिकल्पना गरिनु पनि उही ६०१ उब्जनीको आधार हो भन्न सकिन्छ ।
अवसर र आधारको खोजीमा यो कालमा नभौंतारिनेहरू कमै होलान् र त्यही जस्तै केही कट्टर देखिने गरी यूके भित्रिएका राघवलाई वर्तमान बेलायती अवस्था र प्रेमपूर्ण उनको दाम्पत्य जीवनले अनौठोसँग विमुढ बनाएको हो, राघव स्वीकार्दछन् । कागजपत्रहरूलाई एकत्रित गर्दागर्दै अनि सोही गतिमा विभिन्न स्थानहरूमा विभिन्न रूप र हालतको काम खोज्दाखोज्दै मार्था गर्भवती बनेकी थिइन् । अब, यहाँ काम खोज्दै गरेको अवस्था र मार्था गर्भवती हुन पुगेकी अवस्थालाई एकाकार गराउन खोजिएको नभई सान्दरि्भक यसरी बनाइएको हो कि त्यो अवस्थाको सुरुवात काम खोज्नुजस्तै गरी आततायी राघवलाई लागेको हो । विदेशीहरू सांसारिकतामा तिनको वैवाहिक जीवनलाई क्षणभङ्गुर सम्झने नन्दिताको भरोसाको आधार अनायासै खस्केको त्यो यस्तो दिन थियो जसबारे राघवले आजपर्यन्त सूचित गर्न सकेका छैनन् । सांसारिकतालाई एक-अर्कासँग पारस्परिक बनाउन सक्षम एक छोरीको रूपमा भर्खरै मार्थाको कोखबाट जन्मेपछि वास्तवमा भन्ने भए आफू अब भने योजनाविहीन भएको राघव बताउँछन् भने नन्दितासँग एक पूरा जीवनको जस्तो सम्पूर्ण योजना छन् । बितेका दशकभित्र दाम्पत्य सुखको नाममा आफूले गुमाएका समयको भर्ताल गर्ने सोचका साथमा बितेका वर्षहरूलाई नरमाइलो सपनाजसरी भुलाउन सकिने योजना बुन्दै हतारिएर समय गुजार्दै गरेकी नन्दितालाई योजनाविहीन बन्दै गएका राघवको मानसिकताबारे केही पत्तै छैन । विछोडिएका सुरुका वर्षहरूमा जुन अनुपात र अनुरागका साथ साटिएका वार्तालापहरू थिए, त्यो अहिले दुवैले नै भुल्दै गरेको दुवैलाई लाग्न थालेको छ भने, अनौठोसँग मार्थाको संस्कृतिलगायत चालचलनहरूभित्र नचाहँदानचाहँदै एकाकार हुँदै जानु आफ्नो बाध्यता मात्र नभई अब अहिले समर्पण बढ्दै गएको राघव बताउँछन् । धर्म व्यक्तिभित्रको सत्यको प्रदर्शनी हो र त्यो सत्य कहिल्यै सङ्कीर्ण नहुने विश्वास दिनप्रतिदिन प्रबल हुँदै जानु र क्रिश्चियन धर्मभित्रका चलनहरूले मन लोभ्याउँदै जानु पनि उनी आफ्नो मार्था र सानी बच्चीप्रतिको समर्पण भन्न रुचाउँछन् । तर त्यही सत्यको प्रदर्शन भने अझै दुवैतिर अनि आफैसँग पनि गर्न सामर्थ्य जुटाउन सकेका छैनन् । नन्दिता र करिश्माबारे न त उनी अहिले सविस्तारसँग मार्थालाई भन्न सकेका छन् न मार्था र सानी छोरीबारे सम्बन्धलाई नन्दितासँग नै खुलाउन सकेका छन् । गीतामा लेखिएको ‘जे भइरहेको छ ठीक भइरहेको छ र जे हुनेछ त्यो पनि ठीकै हुनेछ’ भन्ने उक्तिलाई सत्य होस् भन्ने कामना हरेक दिन गर्न भने भुलेका छैनन् राघवले । कफीको तीतो स्वादलाई क्याम्डेन रोडको चहलपहल अनि हतारतिर मिल्काउँदै मुक्त हुन खोजेसरी आङ तन्काउँदै भन्छन्, ‘हतारमा जीवनलाई ढुक्कसँग बुझ्नै सकिएनछ विगतमा भन्ने अहिलेको मेरो स्थिरताले सुझाएको छ ।’
आफ्नो र जेठी श्रीमतीको नाम गोप्य राखेर भए पनि आफ्नो हालतको असमञ्जस परिस्थितिलाई सार्वजनिक गर्नका लागि उक्साएका राघवकै आकाङ्क्षाअनुसार नन्दितालाई पनि राघवको वर्तमान हालातमा खुलासा गर्न सकिएन, तर उनको भविष्यको योजनाबारे सुन्दा मन त्यसै अमिलो भएर आएको छ । आफू पढेर डाक्टर हुने लक्ष्य राखेकी करिश्मा दु:ख-अप्ठ्यारो जे-जस्तो भए पनि आफू भने श्रीमान्बाट एक्लिएर नबस्ने आफ्नी आमाको अगाडि खुल्लै भन्छिन् । उता सो भनाइले नन्दिताले के र कस्तो प्रतिक्रिया जनाइन् थाहा छैन, तर प्रत्यक्षत: भनिन्, ‘असमयमा मेरी छोरी प्रौढ बने पनि जीवनमा आइपर्ने हजारौँ अरुचिकर हालतबारे केही थाहा छैन । यसलाई जीवनमा सम्झौता कति गर्नुपर्छ भन्ने केही अनुमान नै छैन । के गर्नु, हाम्रो पालामा नेपाल नै यस्तै भइहाल्यो, यिनीहरूको पालामा यिनले भोग्ने नेपालमा एकप्रकारले स्थायित्व आओस्, त्यही कामना गर्दै छु ।’ राघव आफ्नो हालत र बाध्यता अनि यथार्थको खुलेरै भन्न केही सक्दैनन् । समाजले व्याख्या गरेर उचित अनि अनुचित भनाइएको अवस्थाहरूलाई सोही अर्थमा उनी बुझ्न चाहन्नन्, सायद यो क्षेत्रीको विवशता हुनसक्छ यो उनी साधारणतया बुझपचाउन खोज्दै छन् जिम्मेदारीको, तर खुल्न नचाहँदा पनि उनको हालतलाई सजिलै अनुमान गर्न सकिन्छ । धेरबेरै चुप बसेपछि उनी बोल्दछन्, ‘लामो समयको ग्यापको प्रभाव हुनसक्छ, त्यत्ति साह्रो पोल्दैन अचेल घरको सम्झनाले, किनकि, अमेरिकामा आफूले दु:ख गरेरै भए पनि नेपालमा परिवारको सुखको राम्रै जोहो गरिदिएकै हुँ, यत्ति हो कि सोचेजसरी योजनाहरू सफल भएनन् र बाँकी थाँती रहेका समयलाई कसरी जोडूँ, त्यो सोचले भने बाराम्बार जलाउँछ । पहिला नेपाल र्फकन र फर्केर फेरि उता जान मिल्ने व्यवस्थाको अभावमा दिनप्रतिदिन नेपाल फर्केको सपना देख्नेले अहिले नेपाल र्फकन र फेरि त्यताबाट यता र्फकन मिल्ने कानुनी अवस्थाले व्यवस्थित भइसक्दा पनि नेपाल यही हालातमा फर्किहाल्न सक्ने आँट जुगाड गर्न सकेको छैन । त्यसैले नै आफूलाई परिस्थितिको भरमा छाडिदिएको छु, अब त्यसले जता लान्छ त्यतै बहँदै गर्छु ।’
